Cách đây 85 năm, cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ ngày 23/11/1940 là một sự kiện lịch sử chói lọi, bản hùng ca bi tráng nhất trong lịch sử đấu tranh cách mạng của Nhân dân Nam Kỳ cùng với khởi nghĩa Bắc Sơn.

Chỉ trong một thời gian ngắn kể từ khi Thường vụ Xứ ủy Nam Kỳ ra Đề cương về cách mạng Nam Kỳ (tháng 3/1940), công tác chuẩn bị khởi nghĩa được triển khai rất khẩn trương, các tổ chức phản đế xuất hiện nhiều nơi, nhất là ở vùng nông thôn. Trong thời gian này, Xứ ủy Nam Kỳ họp nhiều lần, bàn về kế hoạch khởi nghĩa.

Vào đêm 22 rạng sáng ngày 23/11/1940, cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ nổ ra với khí thế mạnh mẽ và quy mô lớn chưa từng có. Khởi nghĩa diễn ra ở hầu khắp các tỉnh từ miền Đông đến miền Tây Nam bộ, đó là ở Biên Hòa, Gia Định, Chợ Lớn, Tân An, Bến Tre, Trà Vinh, Cần Thơ, Sóc Trăng... Khắp vùng nông thôn Nam bộ rung chuyển, 18 tỉnh nổi dậy cướp chính quyền… Nhiều đồn bốt, công sở, đường giao thông… của địch bị phá. Tại một số xã, quận, chính quyền địch hoang mang, tan rã, chính quyền cách mạng được thành lập, tịch thu ruộng đất của địa chủ chia cho dân cày nghèo, trừng trị bọn phản cách mạng. Lần đầu tiên trong lịch sử, cờ đỏ sao vàng tung bay trên nóc các trụ sở chính quyền thực dân được quân ta tiến chiếm, đã trở thành biểu tượng niềm tin tất thắng và tinh thần tự tôn dân tộc.

Ngày 14/12/1940, địch phải dùng thủy, lục, không quân tiến công Mỹ Tho nhưng mãi đến ngày 14/01/1941 chúng mới chiếm lại được và đẩy du kích vào Đồng Tháp Mười… Thực dân Pháp khủng bố rất khốc liệt, dã man. Hàng chục xe chở đầy lính được tung đi săn lùng quân du kích, càn quét các vùng khởi nghĩa. Nhiều máy bay được huy động đi ném bom các vùng có quần chúng nổi dậy.

Ngay từ khi được tin Nam Kỳ khởi nghĩa, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra thông báo khẩn cấp, chỉ thị cho các địa phương chia lửa với Nam Kỳ. Từ việc rải truyền đơn, bãi khoá, bãi thị đến việc phát động đánh du kích chống địch và nếu có điều kiện thì phá đường, cầu cống ngăn cản quân thù đàn áp, bảo vệ lực lượng cách mạng...

Tuy chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn, nhưng khởi nghĩa Nam Kỳ là cuộc khởi nghĩa vũ trang có phạm vi rộng nhất và quyết liệt nhất kể từ khi thực dân Pháp xâm lược nước ta. So với cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh (1930-1931) cũng như so với hai cuộc khởi nghĩa cùng diễn ra trong năm 1940 (khởi nghĩa Ba Tơ 11/3 và khởi nghĩa Bắc Sơn 27/9), khởi nghĩa Nam Kỳ có quy mô rộng khắp. Đây là một cuộc diễn tập lớn nhất và mạnh mẽ nhất của đồng bào Nam bộ và của cả nước.  

Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ phất cao ngọn cờ đỏ sao vàng đã làm rung chuyển chính quyền thống trị của thực dân Pháp và bọn phong kiến tay sai, làm tan rã bộ máy cai trị của địch ở một số vùng nông thôn Nam bộ và nắm lấy quyền làm chủ ở đó. Do thời cơ chưa xuất hiện nhưng khởi nghĩa Nam Kỳ đã có tiếng vang lớn, không những trong nước mà còn làm nức lòng cả những chiến sĩ cách mạng ở Pháp.

Cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ mang tính chất của một cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, tính chất Nhân dân rộng rãi, sâu sắc. Các tầng lớp, giai cấp, dân tộc, tôn giáo trong xã hội đều tham gia khởi nghĩa trên quy mô rộng lớn khắp Nam Kỳ.

Tôn vinh ý nghĩa to lớn của cuộc Khởi nghĩa Nam Kỳ, Bác Hồ đã ký sắc lệnh số 163/SL ngày 14/4/1948 long trọng tuyên dương: “Đội quân Khởi nghĩa Nam bộ năm 1940 đã nổi lên chiến đấu oanh liệt với địch và đã biểu dương ý chí quật cường của dân tộc”.

Khởi nghĩa Nam Kỳ là điểm son trong lịch sử dân tộc, trang sử oanh liệt của miền Nam “đi trước về sau” trên suốt chặng đường cách mạng của đất nước, báo hiệu thắng lợi vẻ vang của cách mạng Việt Nam.

Minh Thư